Herhangi günün bir iş saatinde işyerinizde işinizin başında olduğunuzu gözünüz önüne getirin. Eliniz altında hangi alet veya cihazınız bulunurdu? Tam da onunla ilgili düşündürmek istiyorum sizi. İmalinden nihayet size satılana kadar hangi malzemelerden hangi mesleklerden hangi hizmetlerden hangi sarfiyatlardan ne kadar mali, ameli hisseyabıyla o cihaz size intikal etti acaba?
Bi’şey daha düşündüreceğim size. O cihazınızı bir gaye için kullandığınıza göre cihazınızı işletmekteyken onu kullanıyorken hangi malzemelerden hangi mesleklerden hangi hizmetlerden ne çeşit sarfiyatlardan ne kadar mali, ameli istihkakınız var acaba?
O şey ne sizin elinize geçtiği için hüviyetini sizden kazanacak ne de sizden evvel bağımsız bir alanda öylece duruyordu. Mütemadiyen olagelen bir manzumeden hüviyet edindi ve size geldikten sonra hüviyetinize bir şeyler edindirdi. Eliniz onunla işledikte meydana çıkan muhtelif şeylerin hüviyetinin oluşumunu da etkiledi.
Bir ağaca bağlı sicime asılı salıncak getirin gözünüz önüne. Bir de meyve ağacının genç dallarını ağaçtan koparmaksızın eğire eğire yaptığınız halattan peyda salıncağı… ikisine de sallanma işi gördürülebilir. Peki her ikisine de “sallanma cihazı” demeli miyiz?
Salıncak diye adlandırdığımız bu iki nesnenin biri onu edindiğimiz ve ancak kendine koşutlu konumlandırdığımız yerde, biçimlendirdiğimiz yerde zaten bağımsız öylece duruyordu. Diğeri herhangi yerden alıp getirip kurabilmemize çatabilmemize amade, kendimize koşutlu biçim buldurduğumuz ve sadece edinmediğimiz fakat önceden imal ettiğimiz, şartlarımıza kayıtladığımız haldeki bir nesneden inşa idi. Her iki salıncağı da çözüp bozabiliriz. Bu durumda daldan eğirme salıncak ikinci defa kurulamayacaktır. Lakin diğerini yani inşa ettiğimizi çözüp başka bir yere tekrar kurabiliriz. Çünkü o salıncak bir cihaza gördürülen işleyiştir. O cihazla yeniden ve yineleyerek tekrar inşa edilebilir. Fakat ağacın dalından eğirerek yaptığımız salıncağın askısı olan dallar birer cihaz değildirler. Ve onlardan asılı salıncak sadece bir işletim değil bir eşyadır hatt-ı zatında.
Cihazınız neyden nasıl yapılı ve cihazınızla ne nasıl yapılır diye düşünmüş oldunuz. O cihaz ile sizin aranızda bir “emr” olarak değil “bir şey” olarak nasıl ve niçin münasebet var acaba diye düşünmüş oldunuz. Sonra örnek üzerinden biraz daha derinleştirdiniz, muşahhaslaştırdınız da ayrıca düşünüşünüzü. Muhtemelen şöyle kavrayış tasavvur ettiniz: Sınaya ve bediya farkını kaybetmek beşeriyet insaniyet dengesini bozacaktı zaten ve bu hal ademoğlunun nice şikayetlerinin kaynağıdır.
Bugün internet bir büyük sosyal sermaye sayılmakta. Hatta sınırlarötesi, devletlerötesi bir uzlaşma ve işbirliğine herkesin itaatiyle bütünleşik tek sosyal sermayedir. İnternetin kaderini neyin belirlediği meçhul ve şaibeli ise de internete intizar bu merkezde. Teneffüs ettiğimiz hava gibi ayağımız altındaki yer gibi öylece herbirimize amade bir tabiyat fonksiyonu telakki ediliyor internet artık.
Raymond Williams’ın tabiridir ki “sosyal kararlar vakayii” telif edeceğimiz kadar net bir sergüzeşt tecrübe edildi diyelim hadi internetin oluşumuna zemin teşkil eden. O, televizyon için hükmediyor. Ve üç etken zikrediyor hazret: Yayıncılık, iletişim, ekonopolitik yönlendirmecilik. Hayır. Ben böyle bir takrire varan herhangi sosyal meşveret görmedim, duymadım diyeceğiz çoğumuz. Ben de duymadım. Ama silsilesi böyle zincire diziliyor bugün.
Bir insanın “piyasa edeyim hadi” dediğinde hangi kıyafet içinde piyasa etse herbirine münasip meydan, erkan, avadan herşeyiyle hazır keyfiyetleri taşıyan şey kuvvetinde internet. Ve hiç kimse bu neticeyi azmetmemişti ilk teçhizatlanması aşamalarında. Hatta son aşama diye bir fasıl tayin edemiyoruz ki hal-i hazır mevcuda ne zaman vasıl olduğuna bir vakit konduramıyoruz. Yani sanki sakınılmaz büyük sonucun kaçınılmaz ara cilveleriymiş gibi kanıksanıyor teknolojik denemeler, yerleştirmeler hep hep. Başka türlü salıncak düşünemeyen insanoğlu aynı hesap başka türlü bir iletişim düşünemiyor ve’l-hasıl-ı bi’t-tamam. Aslolanı, bidayeti ibdacılığa terketmek sınaa melekemizi kötürüm edecek Allah muhafaza.
